Tín ngưỡng thờ thần là một phần quan trọng của văn hóa truyền thống Việt Nam. Từ thời xa xưa, người dân đã tôn kính và thờ cúng các vị thần tự nhiên và siêu nhiên. Bên cạnh việc kính sợ, việc thờ cúng còn thể hiện lòng tri ân đối với các hiện tượng tự nhiên và sự vật xung quanh, nhờ đó người dân có môi trường sống và cuộc sống sung túc, bình an.
Ngày nay, nhiều gia đình, đặc biệt là những gia đình kinh doanh và buôn bán, lập bàn thờ Ông Địa để cầu mong cuộc sống gia đình êm ấm, hạnh phúc, cũng như sự thuận lợi trong công việc. Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu rõ về nguồn gốc của phong tục thờ này và sự tích Ông Địa trong dân gian. Hãy cùng tìm hiểu thông qua bài viết dưới đây.
Sự tích Ông Địa trong dân gian bắt nguồn từ vùng đất Nam Bộ
Khi người dân Nam Bộ khai hoang vùng đất mới, họ gặp rất nhiều khó khăn do môi trường hoang sơ. Người ta tin rằng mọi nơi trên vùng đất này, từ khu rừng, con sông cho đến vùng đất, đều có các vị thần cai quản. Để có cuộc sống ổn định và thành công, người dân phải cúng kiến, khấn vái các vị thần để nhận được sự phù hộ, cuộc sống an lành, hạnh phúc. Vì vậy, Thổ Địa được tôn kính và thờ cúng.
Vì Ông Địa gần gũi, dân dã, đặc biệt là với người dân Nam Bộ, nên có nhiều sự tích và truyền thuyết về Ông Địa được truyền miệng. Những câu chuyện này giải thích các đặc điểm về ngoại hình và giải thích những sự việc, hiện tượng không thể lý giải trong cuộc sống hàng ngày.
Theo một câu chuyện về Sự tích Ông Địa, Ông Địa kết bạn với Hà Bá. Trong câu chuyện, khu vực có một người phụ nữ góa bụa, có tính khí nổi ngoại và có một cô con gái xinh đẹp. Phụ nữ này có một tật bệnh, mỗi khi cô chửi mắng con gái, những lời đầu lưỡi đó đều thành hiện thực:
"Má mày Hà Bá!"
Nghe tin này, Ông Địa quyết định gặp Hà Bá và nói với anh ta:
"Ở đây, ngày nào cũng có người muốn hiến con gái cho anh đấy. Thậm chí cô gái xinh đẹp kia cũng muốn nằm trong danh sách."
Hà Bá vui mừng hỏi:
"Thực sự vậy không? Vậy là ai? Hãy dẫn tôi đi ngay."
Ông Địa đồng ý và dẫn Hà Bá đến ngôi nhà của người phụ nữ góa bụa. Trước khi cô con gái út kịp thức dậy, chỉ có mẹ cô ta thức dậy để quét dọn sân nhà. Trên sân nhà có một con chó cái, dường như nó đang canh gác nhà và không chịu di chuyển. Bà phụ nữ không thể đuổi chó đi dù đã cố gắng nhiều lần. Điên tiết, bà ta lấy cán chổi đập vào con chó và chửi mắng:
"Cái đồ Hà Bá!"
Nghe lời chửi đó, Hà Bá tức giận và đá Ông Địa một cái, nói:
"Ý ông là tôi nên lấy con chó đó à?"
Ông Địa bị đá ngã xuống dòng kênh và không nhịn được cười, kết quả là ông ấy uống rất nhiều nước. Từ đó, Ông Địa có cái bụng to như hiện tại.
Phong tục thờ cúng Ông Địa
Ông Địa còn được gọi là Thổ Địa, Thổ Công hay Thổ Thần. Đây là vị thần được tôn kính trong tín ngưỡng Châu Á, người cai quản một vùng đất cụ thể. Người Việt thường có niềm tin rằng: "Đất có Thổ Công, sông có Hà Bá", tức là trong mỗi vùng đất sẽ có một vị thần đảm nhận vai trò cai quản. Do đó, người ta thường lập Bàn thờ Thần Tài dưới đất (đất phải về với đất). Người Việt coi Ông Địa như một vị thần gần gũi, bình dân, có bụng mỡ. Ông Địa thường được thể hiện với tạo hình dân dã, ăn mặc xuề xòa, và thường cầm một quạt lá trong tay, tượng trưng cho sự vui vẻ và tốt lành.
Đối với các gia đình kinh doanh và buôn bán, việc thờ cúng Ông Địa trở thành một phần không thể thiếu trong tín ngưỡng của họ. Phong tục thờ cúng Ông Địa, Thần Tài được thực hiện quanh năm, nhưng đặc biệt tập trung vào ngày mùng 10 tháng Giêng âm lịch và mùng 10 hàng tháng. Bàn thờ Ông Địa thường có đĩa tỏi hoặc bó tỏi tươi, vì người ta tin rằng Ông Địa thích mùi tỏi và việc cúng tỏi sẽ mang lại tài lộc và may mắn. Trước khi cúng Ông Địa, thường có thóc và nước mắm được đặt trước một miếng để Ông Địa được ăn trước (được cho là để tránh nguy cơ ông bị đầu độc từ trước).
Cách thờ cúng Ông Địa
Cách thờ cúng Ông Địa có thể có sự khác biệt tùy theo vùng miền ở Việt Nam. Tuy nhiên, ở miền Nam, đặc biệt là trên bàn thờ Ông Địa, thường có thêm một đĩa tỏi hoặc bó tỏi tươi. Người dân miền Nam tin rằng việc cúng tỏi sẽ mang lại sự phát đạt và may mắn. Thường người ta ăn trước một miếng trước khi cúng (do theo một số truyền thuyết, Thổ Công đã bị đầu độc và chết, vì vậy việc ăn trước một miếng là để đảm bảo ông không bị đầu độc).
Còn ở miền Bắc, thờ cúng Ông Địa không có quá nhiều chi tiết phức tạp. Người ta thường thờ cúng Ông Địa bằng lòng thành tâm mỗi ngày với hoa quả, bánh kẹo. Đặc biệt, vào các ngày rằm và đầu tháng theo lịch âm, việc thờ cúng Ông Địa càng trở nên quan trọng hơn. Trong những dịp này, gia chủ sẽ chuẩn bị một bàn thờ đẹp và trang trọng, sắp xếp các loại hoa quả tươi ngon, bánh kẹo và các đồ vật mang ý nghĩa tài lộc. Một số gia đình còn đặt những bức tranh Thần Tài, hình tượng Ông Địa và các vật phẩm phong thủy để tăng cường năng lượng tích cực trong không gian thờ cúng.
Trong lúc cúng Ông Địa, gia chủ thường tỏ lòng thành kính và biểu dương lòng tri ân đối với Ông Địa và Thần Tài. Họ cúng lễ, đọc kinh, đốt nhang và thắp hương để truyền tải những lời cầu nguyện và hy vọng của mình. Các thành viên trong gia đình cùng nhau hướng lòng tới Ông Địa, mong muốn nhận được sự phù hộ, tài lộc và may mắn trong cuộc sống và công việc kinh doanh.
Ngoài việc thờ cúng Ông Địa tại gia đình, người dân cũng thường ghé thăm các đền thờ Ông Địa phổ biến trong các khu vực. Đây là nơi để tôn vinh Ông Địa và cầu mong những điều tốt lành. Trong các ngày lễ và đặc biệt là ngày mùng 10 tháng Giêng âm lịch, những đền thờ này thu hút đông đảo người dân tới tham dự lễ hội, cầu mong may mắn và tài lộc cho năm mới.
Phong tục thờ Ông Địa không chỉ là một phần của văn hóa truyền thống của người Việt Nam mà còn được coi là một nét đẹp độc đáo của đất nước. Nó thể hiện lòng biết ơn và tôn trọng đối với sự ban cho của tự nhiên và những điều vật chất trong cuộc sống. Việc thờ cúng Ông Địa không chỉ mang ý nghĩa tâm linh mà còn tạo điều kiện thuận lợi cho cuộc sống viên mãn, hạnh phúc và thành công của gia đình.
